ih*d~sVAnI
s~CNI VE aApNA isr vrVN dI l~R
ih~d~sVAnI
s~CNI dA sUaAl icuU: uUTdA h>? b*dA s~CdA h> ic cUdrVI h> ic ih*d~sVAn
dE l~c, ih*d~sVAnI s~C hI vrVdE h~NgE. pr jE uUprlA sUaAl uUiTaA h> V; iesdA
lAzmI VOr VE BAv ieh incldA h> ic ih*d~sVAn ivC ih~d~sVAnI s~C nhI: vrVI jA
rhI sg~: c~eI h~r s~C j; c~eI h~r oprE, j; ivdESI ikaAl; dA z~r h>. s~ ies
crcE hI sUaAl uUTdA h> ic aApNE mslE h&l crn leI ih*d~sVAnIa; n*<
aApNI s~C vrVNI CAhIdI h>, ih*d~sVAnI s~C dA aAsrA l>N; CAhIdA h>. ih*dUsVAn
j; sAuUW eESIaA v&l iec srsrI JAV hI mAr leI jAeE V; ieh g&l g&UJI
nhI: rih*dI ic ies ielAcE dE mUlc; ivClE adArE VE s*sWAv; ih*d~sVAnI s~CNI j;
sAuUW eESIan s~CNI dI bUinaAd uUVE nhI: cAiem cIVE geE. ienH; dI bUinaAd icsE
h~r s~CNI, bEgAnE ivCAr; uUVE r&kI geI h~eI h>. cI vjHA h> ic ieW~: dE
adArE aVE s*sWAv; dI nI:h r&kN vElE ies ikVE dI ceI hzAr; sAl; dI s~C,
nzrIeE aVE sEY uUVE gOr nhI: cIVA igaA? ies n*< vriVaA VE ivcsV icuU: nhI:
cIVA igaA? cI iesdI vjHA ieh h> ic ieh s~C, nzrIaA VE sEY icsE c*m dE nhI: VE
fz<l hn, j; ic c~eI h~r vjHA h>? cI cArn h> ic g&l ieW~: V&c
phU*C geI h>? ieh mslA bhUV hI aihm VE g*BIr h> icuU:ic jE s~CN leI asI:
aApNE isr; n*< nhI: vrVdE V; ieh bhUV hI KVrE vAlI g&l h>.
ih*d~sVAnI
s~C dI GAt dA arW ieh nhI: ic asI: l~c s~CdE nhI: jA s~CN dI aihmIaV V~: vAcF
nhI:. svAl ieh h> ic sADE mUlc; dE v&k-v&k adArE ichRI sEY VE ClAeE
jA rhE hn? ienH; dE uUdES cI hn VE ienH; dE ipxE ichRI s~C c*m crdI h>?
aAuU
zrA JAVI mArIeE ic ih*d~sVAn ivC bsVIvAdI vEila; V~: ClE aAuU:dE ividac adArE
ics m*Vv nAl bNAeE geE sn aVE ienH; n*< bNAuUN VE ivcsV crn ipxE ichRI s~C
c*m crdI h>. ividac adAira; ipxE c*m cr rhI s~C VE gOr crn dA mcsd ieh h>
ic ienH; ivC~: ividaA hAsl crcE geE sADE aAg<a; dI s~C, nzrIeE aVE sEY n*<
QAlN ivC ienH; adAira; dA bRA h&W irhA h> aVE hAlE vI h>, aVE sADE
mUlc dE h~r adAira; dI s~C VE nzrIeE leI zmIn vI ieh ividac adArE hI iVaAr crdE
hn.
ividaA
dE mcsd aVE uUdES dI g&l crdA h~ieaA, b**beI pq>zID>:sI dA iec aFsr,
jEPfAirS, ieh ilkdA h>, "sWAnc l~c; n*< j; V; lAzmI VOr VE VAcV dE
z~r miVhV r&ikaA jAvE, VE j; ifr uUh KUd mihs<s crn l&g p>N ic asI:
h~r sArE hAcm; nAl~: izaAdA aclm*d, iensAFpqsV, iensAnIaV pqsV, aVE uUnH; dI
hAlV sUYArn dE bhUVE KAihSm*d h; VE ie*j uUh aApNI KUSI nAl sADE mUhrE JU&cE
rihNgE."
ih*d~sVAnIa;
n*< a*grEzI VAlIm dEN aVE a*grEzI zbAn iskAlN dA mcsd ieh~ sI. ies sArI scIm
dE VihV hI a*grEzI sAihV ih*d~sVAn dE sc<l; ivC uUs vElE pRAuUN; SUr< cr
idVA igaA jd hAlE ie*gl>:D dE sc<l; ivC vI iesn*< c~eI nhI: sI pU&xdA
h*UdA. ih*d~sVAn ivC a*grEzI iltrECr pRAuUN dA mcsd ieh sI, "ie*j, asI:
ienH; l~c; dA sUVE-isY hI FArsI nAl ieSc KVm cr ida;gE VE ienH; n*< aApNE
vihSI SihnSAh; dE SAn~-SOcV nAl nFrV crnI iskA ida;gE, aVE mUZl rAj vElE dE peE
h~eE sUaAd; dI W; asADA sAihV l> lvEgA, VE uUh ie*gl>:D v&l ie*j rSc
nAl vEikaA crngE ijvE: icsE vElE jUaAn ividaArWI y<nAn dE SAsVrI sAihV
v&l vEkdE h*UdE sn."
VE
iesE s*drB ivC vArn hEsit*g nE f~rt ivlIamz cAlj V~: p<rb-pqsVI (aOrIa>:tilzm)
dA sqI gNES cIVA aVE ichA sI, "igaAn dA KzAnA iec&TA crn; stEt leI bhUV
hI lABcArI h>, aVE ijnH; l~c; uUVE asI: ij&V; dE aYAr VE rAj crdE h; uUnH;
nAl smAjI VUa&lcAV bNA cE vYAeI geI jANcArI dA V; stEt n*< vI bRA lAB
h> VE mn&UkVA n*< vI". al>gz>:Dr D&F nE vI ieh~ ikaAl
zAhr cIVA VE ichA, "sAn*< pVA sI peI (ienH; l~c; n*<) sADE vYIaA
y<rpIan sAihV, FlsFE aVE sAie*s dI pRAeI crAuUN nAl l~c-ipqaA ih*d<vAd dE
VANE-bANE dA siVaAnAs h~ jAvEgA VE ieh ibkr jAvEgA. pr isrF icsE CIz n*< Vihs
nihs cr dEN; hI cAfI nhI: peI b*dE k*Dr; v&l JAcdE rihN, aVE n; hI Qih
CU&cE ic*gira; dE mlbE uUVE uUsArI crn; hI isaANI g&l h>. sADE sWApV
cIVE geE adAira; dI K<bI VE SAn hI ieh h> ic bREE j~S~-Kr~S nAl eIsAeI
m&V aVE iesAeI flsFE dI uUVE Clida;, asI: Vihs nihs h~ geE adAira; dI W; VE
a>sE vYIaA adArE sWApV cIVE ijnH; nE vYIaA igaAn aVE eIsAeI s&C
sAhmNE ila;dA."
a**grEzI
sAihV dA iec h~r aASc, r>vr>:t ivlIam jEP cIn, sc<l; ivC dEsI l~c;
n*< a*grEzI sAihV pRAeE jAN dE gUN ibaAndA ilkdA h>, "S>cspIar dI
imsAl BAvE: c~eI bhUVI vYIaA imsAl VE nhI: pr ies ivC Yrm dI c~eI GAt nhI, aVE
ieh ajEhI aAm-s<J aVE as<l; nAl BiraA ipaA h> ijnH; n*< isrF eIsAeI
hI smJ scdE hn, h~r c~eI nhI:. bAeIbl dE aAhlA pq~t>st>:t as<l B;vE
lFz-b-lFz VE nhI: ibaAnE geE pr fEr vI bRE gUNcArI VrIcE nAl pES cIVE geE hn aVE
mUKAilF; dI nkEYI cIVI geI h>>. ies leI, g~lDsimW
aVE a>brIcO:bI aOn m>:tl
pAvrz, aVE sc<l; ivC pRAeIa; j;dIa; h~r bhUV sArIa; icVAb; bArE BAvE:
ichA VE ieh~ j;dA h> ic ieh dEsI l~c; n*< Yrm-bdlI dI pqErnA vAsVE nhI: pr
drasl ieh icVAb; bhUVI dFA dEsI l~c; n*< sADE eIsAeI imSnrIa; dE nERE crn ivC
bRI m&dd crdIa; hn."
aVE
iec h~r W; vI iesE VrH; dE ivCAr; dA iezhAr h>, " S>cspIar dI pq~t>st>:t
aAm-s<J, bIcn aVE lOcI dI eIsAeI n>iVcVA, aVE a>brIcO:bI dE SrYA BrE
jzbAV V~: cON h> j~ mUncr h~ scdA h>."
ieh
bqVAnvI hUcmrAn, m>cc&lI vl~: icaAs cIVE uUs idn dA rAh V&c rhE sn jd~:
pRHE -ilkE dEsI l~c; dA "sUhj-sUaAd, ivCAr, ieKlAc aVE acl, a*grEzI Vrz dI
h~vEgI aVE ie*j a*grEz; dE ih*d~sVAn nAl VUa&lcAV hmES; hmES; leI at&Ut
bN jANgE." aVE ies sAijS ivC a*grEzI sAihV n*< iec bhUV hI Br~sEy~g W;
hAsl sI, " a*grEzI sAihV dI ieh isFV h> ic ieh sAF smJdA h> ic imSnrI
BAeICArE ivC~: hI uUh b*dE imlNE hn j~ iesdE sAmrAj n*< dUnIa; dE aKIr
V&c psAr dENgE aVE iesdE VKV n*< ieh~ ijhI siWrVA dENgE j~ s<rj dI VrH;
hmES; hmES; leI cAiem rhEgI. ieh iec dE bAad iec zbAn n*< FiVh crdI jAvEgI VE
dEsI zbAn; n*< mihz ivaAcrN dE cUJ inym; aVE Sbdc~S; dE GErE ivC vgl cE
r&k dEvEgI. bRE Zr<r nAl ieh Wl; ivC uUsrdE sc<lGr; dA icaAs crdI
h> VE uUnH; xApEkAina; dI gRgRAht n*< sUNdI h>, j~ acl; VE isaANp; dE
QEr lAuUNgE."
ies
VrH; dI a*grEzI VAlIm nE hI ih*d~sVAnI s~C dA B&TA ibTAieaA VE ie*DIan n>Snl
c;grs dE pihlE pqYAn, Dbilu<PsIPb>nrjI vrgE Bdr-pUrS p>dA cIVE j~ bRE
VUa&jb nAl cih*dA h>, "PPP m>: aApNE mUlc dE l~c; dE sArE an>iVc
aml; nAl nFrV crdA h; aVE ieh KV iec iblcUl bdlE h~eE b*dE dE VOr VE ilk irhA
h;."
m>cc&lI
n*< p<rA ycIn sI ic ies VrH; dI pRHAeI nAl VAlImyAFVA cIVE geE dEsI b*dE,
"y<rpI adAira; dI m*g crngE. ieh idn cdE aAvEgA vI ic nhI:, m>: ieh
g&l VE nhI: jANdA pr m>: cdE vI ies n*< ipxE pAuUN j; ies V~: bCN dI
c~iSS nhI: cr;gA. ieh idn jd~: vI aAieaA, a*grEzI ieiVhAs dA sB V~: FkrvAlA idn
h~vEgA." m>cc&lI dE mgr~: dIa; GtnAv; nE vI aVE 1947 dI aAzAdI vElE
VAcV dI vAgD~r ieh~ ijhE pREH-ilkE dEsI b*ida; dE h&W dEN V~: bAad dIa;
GtnAv; nE vI, m>cc&lI dI ies BivkbANI n*< iblcUl shI sAbV cIVA h>.
iec
h~r bsVvAdI aFsr, trivlIan, j~ m>cc&lI dA hI iec irSVEdAr vI sI, dA iKaAl
sI ic bsVIvAdI ijhRA c*m D*DE dE z~r nAl VE h~r h&Wc*DE vrV cE vI nhI: cr
scE uUh c*m a*grEzI dI VAlIm p<rA crEgI, "ieh cOm; cdE vI sADE iKlAF nhI:
uUTNgIa; icuU:ic asI: aAp c~DE h~ cE ienH; n*< uUpr CUc;gE. asI: ies lABcArI
prjA dE v&tE h~r vI v&Y FAiedEm*d j~tIdAr l&B;gEPPPPaVE s*sAr dE
pihlE vsV; bNAuUN vAlE mUlc aVE s*sAr dE pihlE ijNs; p>dA crn vAlE mUlc
ivCcAr inr~l ivuUpArc sb*Y cAiem cr ida;gE." sArE srcArI VE g>r-srcArI
hlcE hI ies nUcVE uUVE iblcUl sihmV sn ic dEsI cAFr; n*< VihzIb iskAuUN leI
a*grEzI sAihV dI VAlIm dEN; bhUV zr<rI h> ijvE ic iec h~r lEkc cih*dA
h>, "CArls trivlIan, h~lt, aVE ivlIam m>cnAt vriga; smEV VcrIbn sArE
hI bqVAnvI pqb*Yc ies iKaAl dE sn ic kUlHI VAlIm dE bUrcE hET a*grEzI sAihV dI
VAlIm dEN; aYIn cIVE h~eE l~c; n*< cAb< crI r&kN ivC bhUV hI shAeI
h>."
a*grEzI
sAihV bsVIvAdI hAcm; dE h&W ivC iec a>sA hiWaAr bN igaA ijsn*< vrV cE
uUh ih*dUsVAnI izhn n*< gUlAmI dIa; bERIa; pA dEN ivC sFl h~eE. a*grEzI sAihV
pREH h~eE dEsI b*ida; dE izhn; ivC iec bRI hINBAvn; p>dA h~ geI VE uUh a*grEz;
aVE a*grEzI sAihV n*< bhUV hI vYIaA smJN l&g peE, "iec a>sA sAihV
j~ ipaArA h>, s~hj aVE pAcIgzgI dIa; isFV; nAl Brp<r h>, aVE ijsn*<
pRH cE ieh~ ijhE uUCE iKaAl jAgdE hn ic pUrANE vEila; ivC rihN vAlE b*dE n*<
ievE: lgdA h> ic ieh sAihV iensAn; dA nhI: blic dEviVa; dA riCaA h~ieaA h~vE."
VE ieh c~eI h>rAnI dI g&l nhI: ic ibqitS pArlIm>:t dI iec sl>ct
cmEtI ieh cih*dI h>, "clc&VE dE ih*d< cAlj ivC bAeIbl dA ielm
sArE ie*gl>:D dE pbilc sc<l; nAl~: bhUVA h>."
ies
hAlAV n*< m&dE nzr r&kdE h~eE lArD hAriD*g nE iec mVA pAs cIVA peI
uUh "dEsI m*UDE" vI pbilc srivs dE ahUida; leI BrVI cIVE jAieaA crngE
j~ y<rpIan sAihV dE ielm ivC nAmN; k&t CUcE h~N. jEms imlz vI z~r id*dA
h> ic dEsI l~c; VE cATI pAeI r&kN leI ienH; n*< a*grEzI sAihV zr<r
pRAieaA jAvE, icuU:ic iec a>sA ih*d~sVAnI j~ bqVAnvIa; v;g ivhAr crE uUh uUs
ih*d~sVAnI nAl~: icVE a&xA h> j~ isrF y<rpIan; dI zbAn hI b~ldA h>.
ih*d~sVAnIa;
n*< ieh~ ijhI a*grEzI VAlIm dEN dE nAl hI nAl ih~d~sVAnI pq*prA n<* vI
Vq~R-mr~R cE aVE iec r~m;iCc VrIcE nAl pES crcE iehdI VOhIn crn dIa; c~iSS; hU*dIa;
rhIa;. m>cc&lI v;gr hI s~CN vAlA, ivlIam c>rI, mh;BArV bArE ie*j ilkdA
h>, "ieh (mh;BArV) cq~R; l~c; dE ycIn dA dAr~mdAr h>. ies crcE iehdI
p<rI-p<rI p<jA cIVI jANI CAhIdI h>." p<rb-vAd (aOrIa>:tilzm)
aVE a*grEzvAd (a>:glIiszm), d~h;, dA mcsd iec~ h>, ic dEsI l~c; dE izhn;
n*< gUlAm cr ilaA jAvE VE uUh aApNE hAlAV; ivC~: p>dA VE ivcsV h~eI aApNI
rvAieV, aApNI pq*prA dI bUinaAd uUVE iec aAzAd VrIcE nAl s~CN V~: aArI h~ jAN.
aOrIa>:tilzm
dA mUdeI, m>cs mUlr, aApNI pVnI n*< ilkE iec KV ivC cih*dA h>, "mErA
ieh a>DISn aVE vEd; dA VrjmA, hUN dE bAad icsE h&d V&cPPP ih*d~sVAn
dI VcdIr, ies YrVI VE p>dA h~eE cq~R; l~c; dI VcdIr, bArE d&sEgA. ieh
uUnH; dE Yrm dI jRH h>, aVE uUnH; n*< ieh ivkAl dEN; ic jRH cI h>, mErE
ikaAl ivC ycInn hI uUs hr S>a n*< pU&t sUtEgA j~ ipxlE 3000 sAl; dOrAn
ies jRH V~: p>dA h~eI."
iec
h~r p<rb-pqsV, m~nIaA-ivlIam, aAcsf~rD ivkE imSnrI c;grs sAhmNE 2 meI, 1877,
n*< cIVI aApNI VcrIr ivC cih*dA h>, " ijs vElE bqAhmNvAd dE mzb<V
iclHE dIa; c*Y; n*< GErA p> igaA VE cmz~r cr idVIa; geIa;, aVE eIsA dE
mUjAhd; ies uUVE h&lA b~l idVA, smJ~ uUsE vElE eIsAeI m&V dI FiVh dA
ngArA v&j jAeEgA."
s~,
iblcUl sp&St h> ic ih*d~sVAnI s~C dA bERA Zrc crn; bqVAnvIa; leI ic*n;
aihmIaV rkAuU:dA sI VE ieh c*m uUnH; ics VrIcE nAl cIVA. bdicsmVI dI g&l ieh
h> ic aAzAdI dE 50 sAl bAad hAlE vI uUh~ adArE cAiem hn VE ih*d~sVAnI izhn;
n*< y<rpIan s~C dIa; z*jIr; ivC jcR rhE hn.
ihd~sVAnI s~C dI zr<rV\
s~C,
nzrIaA aVE smJ hrEc iensAn dI iz*dgI n*< bhUV hI asra*dAz crdE hn. uUpniSaAd;
ivC vI ilikaA h~ieaA h> ic iensAn j~ cUJ s~CdA h>>, ijs g&l v&l
p<rI Vv&j~: dE:dA h>, yA j~ cUJ bNnA CAhU*dA h>, uUh~ cUJ bNdA j;
hAsl cr l>:dA h>. b*dE dI s~C, prK, ivSlESN, istE c&QN aVE uUnH; uUVE
aml crn v&l irgvEd ivC vI bRA z~r idVA igaA h>. iensAn; aVE h>vAn; ivC
iec bUinaAdI Frc ieh h> ic iensAn ivC ieh icaAs crn dI cAblIaV h> ic iz*dgI
ivC ics CIz dI GAt h>. iensAn d<r-dirStI dA mAlc h> VE bRE sUCEV Q*g
nAl icsE h&d V&c iz*dgI dI y~jnAb*dI crn dI cAblIaV r&kdA h> s~CN
dI aihmIaV VE rOSnI pAuU:dA h~ieaA iDscArtIs
V; ieh cihN V&c igaA h>\ m>
s~CdA h; ies crcE mErI hsVI h>.
ih*d~sVAn
ivC VihzIb dI SUr<aAV h~N dE vEila; dE hAlAV; crcE iec s;JI-s<J nE jnm
ilaA ijsn*< drSn-FlsFA ichA j;dA h>. ies s~C n*< vElE dE T~s hAlAV; nE
aApNE r*g ivC r*igaA aVE vElE dE hAlAV; uUVE ies s<J aVE s~CNI dA asr ipaA,
BAv d~h; nE iec d<srE n*< asra*dAz cIVA. istE vj~: iec bhUV hI ivcsV
VihzIb h~:d ivC aAeI aVE irgvEd VE h~r SAsVr; dE r<p ivC ielm dA iec KzAn;
iec&TA h~ igaA ijs ivC iz*dgI dE msila;, smAj aVE cUdrV dE msila; bArE bRI
vAcFIaV imldI h>. h~:d-SAsVr, igaAn-SAsVr, n>>iVcVA, s~hjvAd, isaAsI
isY;V, arW-SAsVr, ividaA, mAniscVA, ihsAb, dvA-dAr<, aVE j*gI-hUnr, vg>rA,
dE KEVr; bArE iec ivsWArp<rvc nzrIaA VE sEY dA KzAn; iec&TA h~ieaA. ieh
drSn, ieh nzrIaA, ieh s<J ies VihzIb aVE siBaACAr n*< h~r a&gE ivcsV
VE uUnV crn ivC bhUV vYIaA aOzAr bN geE. iensAn dE iensAn nAl sb*Y; aVE iensAn
dE cUdrV nAl sb*Y; dE kEVr ivC Vr&cI h~eI ijs nAl smAj dE msila; n*<
sUlJAuUN ivC bRI m&dd imlI. ieh drSn iec a>sA aOzAr sI ijs smAj aVE cUdrV
dE msila; uUVE rOSnI pAeI VE ienH; n*< h&l crn ivC l~c; n*< sEY idVI.
V; hI VE irgvEd cih*dA h>
drSAn<
ivSvdrSVm dArSm r&WamAdI cSAmI eEVA jUSV mE igrA
BAv,
drSn ivkAldA h> ic vAhn (vsIlE) icvE: bNAeIdE hn. sAn*< ies drSn dA aiYan
VE vrV~ crnI CAhIdI h>
a>s
vElE, ies drSn n*< mUR G~kN aVE bqAhmNvAdI-inzAm VE y<r~-cE:drvAd dI jcR
ivC~: c&QN dI l~R h>. cUdrV ivigaAn VE smAjc ivigaAn dIa; nvIa;
l&BV;, rOSn iKaAlI dI lihr aVE s*sAr dE mUcVI G~l; dE VjrbE dI bUinaAd uUVE
hUN ies drSn n*< nivaAuUN aVE aAYUinc p&Yr VE ilaAuUN dI zr<rV h>.
ih*d~sVAnI s~C dI Vr&cI leI ies vElE ieh c*m crn dI bRI l~R h>>. irg
vEd vI ieh~ cih*dA h>-
Vams~mA
ijoVrgAimaA- aAuU hnErE `C~: inclIeE VE rOSnI v&l jAeIeE.