hm
h>: iescE mAlc hm h>: ih*dUsVAn\
prjA
aVE prjA rAj
gUzrE
sO cU sAl; dE vAicaAV; nE ieh mslA sAhmNE ila;dA h> VE hUN FOrI h&l m*gdA
h> ic l~c aApNI hc<mV aAp ClAuUN dE smr&W h~NE CAhIdE hn yAnI isaAsI
VE aArWc VAcV l~c; h&W h~NI CAhIdI h>. 1857 ivC pihlI j*gE aAzAdI dE s*GrS
dOrAn ih*dUsVAn dE l~c; nE ieh nAarA bUl*d cIVA sI\ hm h>: iescE mAlc ih*dUsVAn
hmArA! hm, yAnI prjA-ih*dUsVAn dE l~c. ies m*g nE isYE VOr VE svAl kRA
cIVA ic ih*dUsVAn, ih*dUsVAn dE l~c; dA h> aVE uUh~ hI f>slA crngE ic ih*dUsVAn
dA rAj cAj icvE: VE cON ClAvE.uUh aApNA rAj kUd ClAuUNgE.ies nAarE dA uUdES ieh
sI ic ih*dUsVAn dI pqB<s&VA ieW~: dE l~c; c~l h~vEgI. a*grEz; n*< ih*dUsVAn
ivC~: bAhr c&QN aVE pqB<s&VA ih*dUsVAnI l~c; dE h&W dEN leI ieh
s*GrS iviQaA igaA sI.
uUs
vElE dE msila; n*< h&l crn aVE nv; Bivk uUsArn leI gUzr geE vcV; dIa;
krIa; rvAieV; aVE uUm*g; VE tEc r&kdE h~eE ih*dUsVAnI l~c; nE svAl uUTAieaA
ic jE aAzAdI, KUShAlI, ihFAzV aVE ielm hAsl crn; h> V; aApN; rAj aAp ClAuUN;
h~vEgA. s~ uUnH; nE iec pq~grAm p>dA cIVA, aApsI smJOVE cIVE ic FiVh hAsl crn
bAad ich~ ijhA inzAm bNAuUNgE ijsdI Jlc bhAdr SAh zFr vl~: jArI cIVE uUs vElE dE
FrmAn; ivC~: imldI h>. uUh brAhmNvAd aVE bsVIvAd dE pUrANE s*clp; -jW~ rAjA
VW~ prjA- BAv prjA dE mAmila; dA f>slA crn; rAjA dE h&W h>- nAl~:
p<rI VrH; V~R ivx~RA cr geE. ie*j l~c; vl~: aApNI hsVI dE aihsAs aVE pqB<sVA
cAb< crn dI uUm*g nE a*grEz; aVE ih*dUsVAn ivC uUnH; dE j~tIdAr; iKlAF anEc;
bgAvV; n*< jnm idVA aVE 1947 ivC rsmI VOr VE aAzAdI iml jAN bAad vI ih*dUsVAn
dE l~c pUrANI brVAnvI stEt, j~ pUrANE sAmrAj-GAiRa; dE s*clp; uUVE aYArV h>,
dE nvE: ih*dUsVAnI hAcm; dE iKlAF s*GrS crdE aA rhE hn aVE VAcV VE pqB<sVA
hAsl crn leI anEc; cUrbAnIa; crdE aAeE hn.
srvuUC
ScVI l~c; h&W s*BAlN dA c*m, V; ic rAjsI pArtIa; dI ivC~ligrI j; icsE h~r
ivC~lE dE bg>r rAj cAj isYE VOr VE l~c; h&W h~vE, ies vElE ih*dUsVAn dI
prjA mUhrE s&B V~: aihmIaV Brp<r cArj h> V; hI ih*dUsVAn dA cAieaA clp
h~ scEgA. ih*dUsVAn dE c~nE c~nE ivC prjA icsE n; icsE r<p ivC aAvAz uUTA rhI
h> ic ih*dUsVAn dE mAlc asI: h;, ih*dUsVAn sADA h>. uUh m*g cr rhE hn ic
s;JI iz*dgI dI pUx-igx h~vE VE l~c aApNI icsmV dE aAp mAlc h~N, ih*dUsVAn dI
VcdIr dE mAlc h~N. rAj uUnH; dE aApNE h&W h~vE icsE h~r dE nhI:. ieh m*g
zAhr cr rhI ic l~c; dE jIvn ivC ics CIz dI GAt h>. ieh d&sdI h> ic mOj<dA
inzAm hET ih*d~sVAn uUnH; dA nhI:, uUh aApNI VcdIr dE mAlc aAp nhI: hn, srbuUC
ScVI uUnH; c~l nhI: h>, blic ih*dUsVAn dI vAgD~r uUnH; ScVIa; dE h&W
h> j~ prjA dA BAg nhI: hn. isrF ieh~ hI nhI: ic ih*dUsVAn dE hAcm prjA dA
ihsA nhI: sg~: uUnH; nE prjA dI srbuUCVA n*< aApNI VAcV dE z~r xIn r&ikaA
h>>. ies crcE hm h>: iescE mAlc ih*dUsVAn hmArA dI m*g, dAavA crdI h> ic asI:,
prjA, ih*dUsVAn dE h&cI mAlc h;. ieh sADA h>, icsE h~r dA nhI:.
prjA
dI srbuUCVA dA ieh dAavA hUN hr inzAm n*< v*gArdA h>, j~ d<sira; nE
bNAeEE hn CAhE uUh brVAnvI h~N, mhArAjE h~N j; isaAsI pArtIa; h~N B;vE ic ieh
inzAm, ieh b*d~bsV prjA dE nAm hET hI icuU: nA bNAeE geE h~N. prjA dI srbuUCVA
sWApV crn dI m*g ieh cih rhI h> iec ajEhA nv; inzAm bNAieaA jAvE ijWE
srbuUCVA l~c; dE h&W h~vE, prjA h&W h~vE VE sArE f>slE l~cI aAp cr
scN. ieh m*g uUnH; sArE adAira; n*< ncArdI h>, T~cr mArdI h>, j~ adArE
VE s*sWAv; brVAnvI sAmrAjIa; aVE uUnH; dE ih*dUsVAnI j~tIdAr;, ih*dUsVAnI hAcm;
nE l~c; uUVE T~sE h~eE hn aVE prjA dE rAj dE rAh ivC r~RA bNE h~eE hn. rAj uUnH;
dA h> j~ prjA nhI:. drasl prjA uUVE rAj h~ irhA h>>. rAj dA inSAn; hI
ieh h> ic prjA dI c~eI m*g, c~eI dAavA svIcAr n; cIVA jAvE.
mUk
mslA hI ieh h> ic prjA h&W c~eI VAcV nhI:. l~c; dE VAcVhIN h~N dI dSA dA
a*V crn leI iec nvI: VAcV p>dA crnI peEgI, l~c VAcV, prjA dA rAj ijWE sAira;
dI m*g, sAira; dE dAavE, sArA smAj svIcAr crEgA. hm h>: iescE mAlc ih*dUsVAn hmArA! dI pUcAr, ih*dUsVAn dE sArE
l~c; n*< VAcV ivC ilaAuUN dI m*g h>. ih*dUsVAn sADA, uUnH; dA h> j~
cArkAina; ivC k<n-psInA iec crdE hn, j~ kEV;, Gr;, im&l;, kAn;, sc<l;
aVE dFVr; ivC icrV crdE h;. aVE asI: -hm- hI ies dA aj*DA imW;gE. asI: hI iesdI
idSA imW;gE ic ieh icYr n*< jAvE. sADE rAh ivC ijhRI vI rUcAvt aAuU:dI h>
h*<J cE prHE sUtNI h~vEgI.
a&j
dE hAlV; ivC ies VrH; crn; pUrANE vcV; dI acl-isaANp aVE irg vEd dI isikaA uUVE
ClN; h> j~ cih*dI h> ic rAjE n*< jnm dEN vAlI prjA hI h>, aVE prjA
hI rAj dE s&V; a*g; dI jnm dAVA h>>, aVE pqjA hI aApNE rAj dA aYAr
h>.
Vm
mYIS< pqYAmm dEvAy*VrIivSAh uUp brUvAVE dAsmAmArIh
l~c
uUs Sks n*< sBA dA aAg< bNAuUN j~ sAira; dA imVr h~vE, ielm dA YnI h~vE,
sAira; dI BlAeI CAhUN vAlA h~vE, vYIaA VE cAbl fOjI jrn>l h~vE, aVE ijs c~l
vYIaA hiWaAr aVE vAhn h~N.
pqjAvVA
vACsA vAhnrsA CA hUvE nI sVsEh dEvAieh, vESI h~VrAmUV p~Vrm yAjAVrA b~YI
pqAy;VArjAnIVAvAsUnAm
l~c;
(pqjA) dI rAie mUVAbc, ielm sAihV, KUshAlI ilaAN vAilaA sAn* KUShAl crn dI VErI
inr*Vr c~iSS crcE asI: VErE gUN gAuU:dE h;.
hm
h>: iescE mAilc ih*dUsVAn hmArA
ies g&l dA a>lAn h> ic ih*dUsVAn dI prjA hUN iec gUTE l&gI rihN
aVE isrF g&lI: bAVI: KUS h~eI jAN leI iVaAr nhI:. ieh pqjA hUN hr CIz dE
a>n ivCcAr aAuUN dI g&l cr rhI h> VE iz*dgI VE j*g dA hr F>slA
aApNE h&WI l>N leI s*GrS crEgI. pqjA dE cE:dr ib*d< ivC aAeE bg>r
cUdrV j; smAj n*< iensAnpqsV bNAuUN ivC c~eI cAmyAbI nhI: iml scdI VE sAira;
n*< sUk-C>n pqApV nhI: h~ scdA. pqjA n*< iec dFA ifr mOcE dI l~R anUsAr
uUTN; pvEgA VE dAavA T~cN; pvEgA ic hm
h>: iescE mAlc hm h>: ih*dUsVAn! mzd<r, icsAn, aOrV; VE nOjUaAn!
mOj<dA siWVI pqjA n*< pUcAr cr rhI h> ic
uUT~ VE a>sE jUgAR bNAo j~ pqjA rAj sWApV crn ijWE srbuUC ScVI pqjA c~l h~vE
VE uUnH; sAira; adAira; dA ibsVrA g~l cr~ ijnH; l~c; h&W~ VAcV k~h cE aAp hR&p
leI h>>. pqjA rAj hI sArE smAj dE m>:br; dIa; l~R; p<rIa; cr scdA
h>. ieh pqjA rAj sWApV crn leI a>sIa; jWEb*dIa; aVE pq~grAm bNAuUN dI zr<rV
h> j~ l~c; ivC jAcr<cVA aVE smAjI CEVn; uUBArn VE uUnH; sAira; n*< iec
mUT crn j~ mOj<dA siWVI V~: nAKUS hn VE vElE dE hAcm; nE ScVIhIN bNAeE h~eE
hn. ieh pq~grAm vErvA dEvE ic v&k v&k l~c; ivCcAr cArvAeI cArn leI ich~
ijhA aApsI sb*Y bNAieaA jAvEgA. mzd<r; dI BlAeI dA iKaAl icvE: h~vEgA? aOrV;
dI ibhVrI n*< icvE: a&gE cIVA jAvEgA? icsAnA n*< BU&k n*g V~:
inzAV dUaAuUN leI cI cdm CUcE jANgE? ividaArWIa;, nOjUaAn;, dilV;, cOm; aVE
cOmIaV; dE msila; n*< h&l crn leI cI cIVA jAvEgA? a&j dE msila;
n*< h&l crn leI ich~ ijhI rUhAnI VAcV ivcsV crn dI zr<rV h>?