p*jAb VE ih*d~sVAn ivC ih*sA aVE gRbR
hridaAl b>:s
23 meI 1991
19vI: sdI ivC l~c; dE G~l; dA nUcsAn crn leI fr;s ivC aVE zAr dE r<s ivC cUJ KAs Q*g apNAeE geE sn. pihlA VrIcA ieh sI ic msila; n*< g*BIrVA nAl h&l crn dI W; gRbR VE arAjcVA f>lA dENI. ies dIa; ceI imsAl; idVIa; jA scdIa; hn ic l~c; n*< k&jl crn dE mcsd nAl 19vI: sdI ivC icvE: arAjcVA aVE gRbR f>lAeI j;dI sI. ies dA pihlA m*Vv ieh hU*dA sI ic sVE h~eE l~c ieh nVIjA c&QN ic ijhRA vI ies "arAjcVA aVE gRbR n*< KVm cr scdA h> uUsdA sAW iduU." ies anUsAr, arAjcVA aVE gRbR mUcAuUN leI c~eI vI cdm l>NA jAiez h>, aVE l~c; dE cVl V&c crnE jAiez hn. d<srA m*Vv ieh sI ic iec a>h~ ijhA mAhOl bNA idVA jAvE ic inrdeI cVl crnE aVE mAr~ mArI, j~ ic iblcUl glV gl h>, aAm g&l h~ jAvE VE l~c c~eI pqvAh nA crn. VIsrA m*Vv l~c; n*< nsl, Yrm, ielAcAeI ipx~cR, il*g, aVE ivCArYArc frc; dI ibnAa uUVE iec d<srE dE cVl crn leI uUcsAuUN; sI, BRcAuUNA sI.
hUN ieh g&l iblcUl sAF h~ CUcI h> ic p*jAb aVE ih*d~sVAn ivC ClAeI jA rhI ih*sA aVE arAjcVA dI nIVI dA mcsd vI ieh~ hI h>. imsAl dE VOr VE nv*br 1990 n*< C*DIgRH ivC p&CI-VIh inrd~S ivacVI ciWV VOr VE ies crcE cVl cr idVE geE icuU:ic uUh ih*d< sn. uUnH; ivC~: bhUVE isvl crmCArI sn j~: aApNE c*m; V~: Gr; n*< mUR rhE sn. uUnH; n*< mArn dI cI vjAH sI? iesdE nAl icsn*< FAiedA h~ieaA? ceI cih*dE hn ic ieh l~c KAlsVAnIa; nE cVl cIVE, yA "isk a&VvAdIa;" nE cIVE. lEicn ieh g&l KAilsVAn dE mUFAd ivC ics VrH; BUgVdI h>?
h~ieaA ieh h> ic 19vI: sdI ivC CAl< cIVE geE ieh Q*g ceI stEt; nE hUN iec aFISl nIVI dE VOr VE apNA leE hn. 20vI: sdI ivC cimuUinzm dE iKlAF lRn leI ieh VrIcE h~r vI pUKVA cr leE geE. mhAn acV<br ienclAb dE bAad, aVE d<srI s*sAr j*g ixRn V~: pihl; dE vcV; ivC ieh Q*g-VrIcE isrF bqVAnIa;, fr;s aVE h~rn; nE nA isrF ihtlr n*< s~vIaV y<nIan uUVE hmlA crn leI hlASErI dEN leI hI vrVE sg~: mUs~ilnI aVE ihtlr nE ieh~ hI Q*g yh<dIa;, aVE h~r l~c; aVE cimuUinst; n*< fsAuUN aVE uUnH; uUVEE hmlE aVE jbr jAiez TihrAuUN leI vriVaA. d<srI s*sAr j*g mUcN bAad ieh~ VrIcA amrIcA nE fR ilaA VE "cimuUinzm n*< r~cN" dI nIVI aVE srd j*g iesE Q*g dE aYAr uUVE ClAeI.
ijhRIa; vI stEt; nE ieh Q*g apNAieaA h> uUh gRbR aVE lA-cAn*<nI dA mAhOl bNAcE, l~c; dE G~l; uUVE hmlE crnA shI TihrAuUN; aApN; h&c smJdIa; hn. imsAl dE VOr VE, bsVIvAdIa; dE iklAF gUlAm mUlc; dE l~c jd~: c~eI bgAvV crdE sn V; bsVIvAdIeE uUnH; dE G~l cUClN; aApN; drUsV h&c smJdE sn. d&kNI aFrIcA ivC cAila; dI cAila; uUVE ih*sA dI hI imsAl l> luU. j~ ih*sA uUWE h~eI uUh cAila; dA cAila; nAl lRn dA mslA nhI: sI, blic stEt kUd tAuUniSp; ivC cVl~gArV jWEb*d crdI sI V;ic ieh~ ijhI gRbR, Dr aVE ih*sA dA mAhOl f>l jAvE ic l~c apArthAeID n*< KVm crn dI aApNI h&cI m*g ipxE lAmb*d nA h~ scN. ilbnAn ivC j~ cUJ h~ieaA uUh vI iesE nIVI dI vrV~: dI imsAl pES crdA h>>. uUpr~: lgdA ieh h> ic ijvE: l~c uUWE iesAeIa;, mUlslmAn; aVE h~r Yrm; dI ibnAa uUVE aAps ivC lR rhE sn VE aApNI m*dI hAlV leI aAp iz*mEvAr sn. pr drasl, ceI bAhrlIa; VAcV; aVE sWAnc ipx;hikC< aApNE svArWI ihV p<rE crn leI cVl~gArV, zUrm aVE ih*sA dA mAhOl p>dA cr rhE sn VE iesdE nVIjE aAm bEcs<r l~c; n*< BUgVNE p>:dE sn. aAierl>:D ivC brVAnvIa; nE vI ieh~ dAa vriVaA h>. aAierS pq~t>st*t; aVE aAierS c>W~ilc; ivC lRAeI brVAnvI sAmrAjIa; nE hI kRI cIVI h~eI h> V; ic aAierS l~c brVAnvI rAj dE iKlAF iec&TE nA h~N VE aAierl>:D dA btvArA KVm crcE aApNA rAj nA bNA l>N.
hAlE hUNE ijhE nEt~ dE isaAsI iv*g nE kUd m*ina; h> ic ies y~rp Br ivC dihSVps*d grUp kRE cIVE sn ijnH; dA mcsd isrF ieh~ sI ic jE cdE cimuUinst; dE VAcV ivC aAuUN dA KVrA kRA hU*dA idsE V; dihSVgrdI dIa; cArvAeIa; crcE ih*sA aVE gRbR dA mAhOl bNA idVA jAvE. ienH; grUp; dI vrV~: b*b YmAcE crn, uUYAlE crn aVE l~c; ivC iec KOF dA mAhOl p>dA crn leI cIVI geI. VE ifr ieh~ ijhE cAira; n*< vriVaA igaA cimuUinst; aVE Vr&cIps*d l~c; n*< V*g crn leI. aVE ceI srcAr; aVE v&DIa; VAcV; nE stEt-dihSVgrdI n*< iec srcArI nIVI dE VOr VE apNA ilaA.
p*jAb VE ih*d~sVAn dI siWVI n*< smJN leI ieh smJNA zr<rI h> ic stEt dihSVZrdI dI ieh nIVI icvE: CldI h>, VE icvE: ih*dUsVAn dI stEt aVE bAhrIa; vDIa; VAcV; dI ieh hUN iec aAFISl pAlsI bN CUcI h>, KAs crcE ih*d~sVAn dE mUV&ilc. ieh bAhrlIa; v&DIa; VAcV; ceI vArI aAp isYE VOr VE aAp dKl nhI: id*dIa; pr icsE gUa;QI mUlc rAhI: aApN; mcsd c&QdIa; hn. iesE crcE ceI VrH; ielAcAeI JgRE uUTdE hn ijnH; dE ipxE bhUVI vArI ienH; v&DIa; VAcV; dA hI h&W hU*dA h> j~ aApNA asr vYAuUN leI icsE nA icsE mUlc n*< uU:gl lAeI r&kdIa; hn.
p*jAb aVE ih*d~sVAn ivC bEl~RI gRbR aVE ih*sA, l~c; n*< DrAuUN aVE B>a aVE bEivsAhI dA mAhOl bNAuUN leI hI h> V;ic l~c uUnH; rAh; VE p> jAN ijhRE rAh; VE hAlE V&c cdE nhI: peE. uUh ichRE rAh hn?
pihlI g&l ieh ic ieh~ ijhE iGnAuUNE zUrm aVE VS&dd cIVA jA irhA h> ic l~c KUd vI cVl~ZArV crn dE rAh p> scdE hn. C*DIgRH ivC cIVE geE bEicrc cVl; dA ieh vI mcsd h~ scdA h> ic l~c aAps ivC v&Q-vQ;gA SUr< crn dA rAh pAeE jAN. ies vAicaA nAl isrF ih*d< l~c hI nhI: c*b uUTE blic h~r l~c vI ihl geE hn. jE p*jAbI l~c hUN ieh cihN l&g p>N ic "vEikaA, isk ih*d<a; dE cVl cr rhE hn, sAn*< lAzmI bdlA l>N; CAhIdA h>>, sAn*< vI isk; dE cVl crn CAhIdE hn" V; hUN uUh uUh c*m crnA cb<l crngE ijhRA pihl; cdE nhI: cb<ilaA. a&j ijh~ ijhI siWVI bN CUcI h> ic l~c ieh~ ijhIa; g&l; crnIa; vI s~C scdE hn ijh~ ijhIa; pihl; cdE nhI s~CIa;. iesdA mVlb h> ic hAlAV bhUV hI g*BIr hn.
d<srA ieh h> ic ih*sA aVE gRbR dE sVAeE h~eE l~c ieh vI cih scdE hn ic aArmI aVE sp>Sl f~rs; n*< h~r VAcV; idVIa; jAN. ih*sA VE gRbR dE sVAeE h~eE l~c cih scdE hn ic "ienH; a&VvAdIa; dA sFAieaA crnA CAhIdA h>>, gRbR VE ih*sA crn vAila; n*< KVm cr~." ieh vI bhUV KVrnAc s~C h>.
VIjI s*BAvnA ieh h> ic ijnH; ielAica; ivC gRbR aVE ih*sA dA b~lbAlA h> uUh ielAcE VrH; VrH; dE cAVl t~ila; dE rihm VE x&D idVE jAN j~ ceI cih*dE hn ic KAilsVAnI hn, ceI cih*dE hn ncslvAdI hn. iehdE nAl vI bRI KVrnAc siWVI bN scdI h>>. ieh~ ijhA mAhOl bN scdA h> ijWE l~c; VE mn CAhE VS&dd cIVE jA scdE hn.
mOj<dA siWVI v&l jE nzr mArIeE V; ieh iV*n rAh hn ijnH; VE VUrn leI l~c; n*< mjb<r cIVA jA irhA.
sUaAl uUTdA h> ic ies s<rVE hAl ivC sAn*< cI crnA CAhIdA h>. ies siWVI nAl lRn leI sADE c~l d~ hiWaAr hn. pihlA ieh h> ic ies sArI siWVI leI stEt n*< aVE ies dIa; eEj*sIa; n*< iz*mEvAr TihrAeIeE. jE c~eI ieh cih*dA h> ic ies ivC stEt dI c~eI zU*mEvArI nhI: V; sUaAl uUTdA h> ic ifr stEt dI l~R hI cI h> jE ieh amnp<rvc mAhOl cAiem nhI: cr scdI? stEt aVE iesdIa; eEj*sIa; dI ieh p<rI p<rI zU*mEvArI h> ic sArE isaAsI VE aArWc mslE amnp<rvc h&l crn. cOmI VE siBaACArc mslE vI iesE VrIcE nAl h&l cIVE jA scdE hn. l~cI V; ieh nhI: CAh*dE ic cVl~gArV hU*dI rhE VE Dr, ih*sA aVE VS&dd dA mAhOl bINa; rhE. b&s; ivC hU*dE cVl;, sRc; VE h*UdI cVl~ZArV, l~c; dE Gr; ivC jA cE cIVE j;dE cVl;, uUYAila; aVE iFrOVIa; leI l~c V; zU*mEvAr nhI: hn. nsl, cOm, ielAcE, aVE ifrc< aYAr uUVE zihr f>lAuUN leI cIVI j;dI BRcAht Brp<r ibaAnbAzI l~c V; nhI: crdE. zUrm, VS&dd aVE ih*sA dE mAhOl V~: l~c; n*< V; c~eI lAB nhI:. s~, ieh ycIn crnA mUScl h> ic l~c ieh~ ijhA mAhOl bNAuUN ivC idlCspI r&k scdE hn ijWE inrd~S; dIa; jAnA jAN VE ijWE icsE dA vI bCAa nhI:. jE l~c ieh~ ijhI siWVI CAh*UdE hU*dE V; iec v&DE p>mAnE VE FsAd h*UdE, lEicn ieh~ ijhI c~eI g&l nhI: h~eI. drasl, ceI inu<z eEj*sIa; nE ieh Kbr vI idVI h> ic ceI dihSVZrd t~lE stEt aVE ies dIa; eEj*sIa; nE aAp kRE cIVE h~eE hn. iesV~: vI pVA lgdA h> ic dihSV, VS&dd, cVl~gArV, aVE ih*sA n*< stEt KVm icuU: nhI: crdI. VE ies sUaAl dA vI jUaAb l&BdA h> ic gRbR VE ih*sA dE mAhOl leI stEt VE iesdIa; eEj*sIa; iz*mEvAr icuU: TihrAeE jANE CAhIdE hn.
sADE c~l d<srA hiWaAr ieh h> ic dihSVZrdI dIa; sArIa; cArvAeIa; dI inkEYI cIVI jAvE, CAhE stEt dihSVZrdI h> j; ivacVIgV dihSVZrdI h>. dihSVZrdI crn vAlE CAhE icsE vI uUC-uUdES dE bhAnE hET ieh crV<V; crdE h~N, ienH; dI D&t cE inkEYI cIVI jANI CAhIdI h>. ceI l~c cih*dE hn ic uUh ifrc< cVl; n*< KVm crn leI hI cVl crdE hn. iesdI vI mUKAlFV cIVI jANI CAhIdI h>. dihSVZrdI stEt dI h~vE j; ivacVIgV, iesdI mUKAlFV cIVI jANI CAhIdI h> VE CAhE ieh ih*d~sVAn ivC h~vE j; icsE h~r mUlc ivC. VbdIlIa; ilaAuUN leI dihSVvAd vrVN;, jAiez VrIcA nhI:. drasl, BRcAht p>dA crn leI SrArV dA ieh iec h*iQaA vriVaA VrIcA h>. ijvE: pihl; ichA igaA h> aAYUinc zmAnE ivC ieh VrIcA zAr; dE vElE r<s ivC uUlt-ienclAb dA hiWaAr sI, aVE fr;s dE ipxE-ikC<a; dA hiWaAr sI j~ uUnH; 1871 dE p>rs cimuUn vElE mzd<r; n*< dbAuUN vElE vriVaA. pr ies V~: pihl; vI ieh Q*g vriVaA j;dA irhA h>. 23 agsV 1572 n*< p>rs ivC bArW~l~imu< idvs smE: j~ cVlEaAm SUr< h~ieaA aVE sArE fr;s ivC f>l igaA uUsdE ipxE ieh~ Q*g c*m crdA sI. fr;sIsI rAj GrANE nE rANI c>WrIn dI xVrxAieaA hET iec BRcAu< SrArV cIVI, iesdA ielzAm lAieaA igaA ihuUg~nAt; (fr;sIsI pq~t>st>:t) uUVE. fEr ies g&l n*< sArE fr;s ivC ihuUg~nAt; dA cVlAm crn leI iec bhAnE dE VOr VE vriVaA igaA. ies leI ihuUg~nAt j; p>rs dE l~c iz*mEvAr nhI: sn. sArI SrArV SAhI GrANE dI sI, pr BUgVNI peI ihuUg~nAt; n*< VE lh< uUnH; dA D~ilHaA igaA.
l~c; ivC BRcAht p>dA crn leI SrArVbAzI dA VrIcA c~eI nvI: g&l nhI:. Frc ieh h> ic hUN ih*d~sVAn dI stEt ies c*m ivC bRI mUhArV hAsl cr geI h>. ieh stEt bqVAnvIa; nE 1857 ivC cAiem cIVI sI, 1947 ivC nhI:. VArIK dIa; icVAb; ivC ilikaA h~ieaA h> ic iesdI mUk nIVI pAR~ VE rAj cr~ dI sI. pr ieh p<rI chANI nhI:. pAR~ VE rAj cr~ dE nAl nAl g*UmrAh cr~ dI nIVI vI ClAeI j;dI h>. g*mrAh cr~ dI nIVI bg>r pAR~ VE rAj cr~ dI nIVI sFl nhI: h~ scdI. uUs vElE vI a&j v;g hI l~c; ivC v*D mOj<d sI. bqVAnvI jANdE sn ic ieh j~ v*D l~c; ivC mOj<d h> ies n*< p&ica; icvE: crnA h> VE vYAuUN; icvE: h> VE aApNE mUFAd leI icvE: vrVN; h>. v*D pAuUN vAlE uUh nhI: sn. pAR~ VE rAj cr~ dI nIVI dA YUrA g*UmrAh cr~ dI pAlsI h> j~ pAR~ VE rAj cr~ dI pAlsI dI sFlVA ycInI bNAuU:dA h>.
ieh~ ijhE cArn; dI c~eI WUR nhI: ijnH; dI ibnAa VE l~c pARE jA scdE hn. iec sAdA ijhI imsAl h> ic iec b*dE dA ip*D h~r h>, d<srE dA c~eI h~r. gUm*rAh cr~ dI nIVI hI sArIa; sm&isaAv; p>dA crdI h> VE msila; dE h&l leI l~c; dE eEcE dE rAh ivC r~RA kRHA crdI h>>. imsAl dE VOr VE rAm jnmB<mI-bAbrI msjd dA sArA mUaAmlA VE ifrc< JgRE l~c; n*< gU*mrAh crn leI kRE cIVE jA rhE hn. dihSV aVE ih*sA dA ieh sB V~: iGnAuUN; r<p ichA jA scdA h>.
sAn*< ieh~ ijhA mAhOl bNAuUN; pvEgA ijWE l~c g*UmrAh cr~ dI nIVI n*< smJ scN VE iesdE iKlAF iecmUT h~N VE ifrcAb*dI dI v*D dE iKlAF aAvAz b*l*d crn. p*jAb ivC v&DA kVrA ieh h> ic mOj<dA s<rVE hAl crcE uUnH; sAhmNE j~ rAh pES cIVE jA rhE hn sVE h~eE l~c icVE ienH; rAh; VE nA p> jAN. jE icVE ieh~ ijhI g&l h~ geI V; l~c; dI v&DI VbAhI h~vEgI.
ih*d~sVAn dI siWVI bArE iec h~r g&l ieh h> ic p*jAb vrgA hI mAhOl mUlc dE h~r ielAica; ivC vI p>dA cIVA jA irhA h>>. imsAl dE VOr VE, ayUiYaA nAl sb*YV ih*sA dE mslE bArE ichA jA irhA h> ic ih*d< dE hiWaArb*d grUp cAiem cIVE geE sn. ieh hiWaArb*d grUp icsnE bNAeE? stEt nE uUnH; n*< bNn V~: r~icaA icuU: nhI:? ies dA arW ieh h> ic stEt KUd CAh*UdI sI ic sArE ih*d~sVAn ivC gRbR VE ih*sA dA mAhOl bNE. cArn ieh h> ic ih*d~sVAn dI stEt c~l sm&isaAv; dA c~eI h&l nhI:. ieh aArWc mslE nhI h&l cr scdI, ieh isaAsI mslE nhI: h&l cr scdI, ieW~: V&c ic ieh kUd aApNIa; sF; ivC vI isaAsI eEcA ilaAuUN V~: asmr&W h>, VE ies dA c~eI Bivk nhI:. ieh uUh~ ijhE vAadE vI hUN nhI: cr scdI ijh~ ijhE d&s sAl pihl; ciraA crdI sI. hUN ies c~l iec hI aAs bAcI rih geI h> ic l~c; n*< gU*mrAh cr~, gRbR VE ih*sA dA mAhOl bNAuU VE SAied W~RA iCr h~r ieh inzAm biNa; rih scE. ih*d~sVAnI isaAsV ivC a&j ieh~ g&l pqYAn h>.
ih*d~sVAnI s<rVE hAl bArE VIsrI g&l ieh h> ic sArIa; hI isaAsI ScVIa; a*V; dIa; gl-sR CUcIa; hn. ienH; dA VKVA uUltAuUN dA sm; aA CUcA h>, pr pihl; vrgE Q*g VrIcE vrV cE nhI: uUltAieaA jA scdA. a>s vElE v&k~ v&k msila; dE h&l d&sNE p>NgE VE ies ibnAa uUVE l~c; n*< lAmb*d crnA pvEgA ic uUnH; dE mslE h&l h~N. l~c; ivC jAgqVI ila;dE bg>r c~eI VbdIlI nhI: ila;dI jA scdI, icuU:ic VbdIlI l~c hI ilaA scdE hn. asI: ieh hiWaAr vrVcE hr VbAhI VE brbAdI V~: bCAa cr scdE h;.