p*jAbI cOm dA s*GrS
iec cOm cI hU*dI h> VE iesdI pxAN cI h>? ies svAl dA jUaAb zrA ivsWAr m*gdA h>. icsE vI cOm dI SnAkV j; pxAN leI ienH; p*j CIz; dA h~N; lAizmI h> -\
1)iec s;JA ielAcA aVE ik&VA
2)ikVE ivC p&cE VOr VE vsN vAlE l~c
3)l~c; dI s;JI b~lI
4)s;JI aArWcVA
5)s;JA ivrsA
ienH; p*j; CIz; ivC~: iec vI g>rhAzr h~vE V; cOm nhI: bN scdI. jE s;JI aArWcVA n; h~vE, s;JA cAr~bAr n; h~vE V; cOm nhI: bN scdI. iec ik&VE ivC p&cI vs~: n; h~vE V; vI cOm nhI: bN scdI. iesE VrH; jE l~c; dI iec s;JI b~lI n; h~vE V; vI cOm nhI: bN scdI. icsE cOm VE ienH; sArIa; hI g&l; dI xAp hU*dI h>. icsE iec KAs ielAcE ivC p&cE VOr VE vsdE ClE aAuU:dE l~c aApNI icrV aVE cUdrV dIa; inaAmV; n*< vrVdE h~eE iec s;JA cAr~bAr j; aArWcVA uUsArdE hn aVE ienH; dI iec s;JI zUbAn, s;JA ivrsA, s;JA siBaACAr aVE s;JI s<J, h~:d ivC aAuU:dE aVE ivcisV hU*dE hn.
ieVhAs gvAh h> ic p*jAbI cOm spV is*Y<, p*jnd aVE p*jAb dE ik&VE ivC mU&Q cdIm V~: vsdI aA rhI h>. hR&pA aVE h~r Sihr ienH; l~c; dE h&W; dE CmVcAr dA sb<V hn. t>cislA, mUlVAn, jl*Yr, biT*DA, aVE lAhOr vrgE pUrANE, mSh<r aVE v&DE Sihr vI iesE l~cAeI dE hI cirSmE hn. irgvEd aVE h~r pUrANE SAsVr; n<* vI ies ielAcE dE vsnIc l~c; nE hI jnm idVA. ies ik&VE ivC rihN vAlE l~c; dA ieiVhAs bhUV hI pUrANA aVE gOrvmeI h>.
ceI hzAr; sAl; dA sfr V>a crcE p*jAbI cOm h~:d ivC aAeI VE ivcisV h~eI h>. 11vI: aVE 12vI: sdI ivC p*jAbI cOm dA iec bhUV aihm dOr SUr< h~ieaA. ies dOr ivC p*jAbI cOm ivC aApNI h~:d aVE vj<d bArE DAQI jAgrVA aAeI. p*jAbI b~lI aVE sihV nE bRE mAarcE mArE. FrId, nAnc, SAh hUs>n, dm~dr, vAirs SAh, bUlHE SAh aVE s>:cRE hI h~r ivdvAn; aVE dAinSvr; nE p*jAbI cOm, ivrsE aVE siBaACAr n<* amIr bNAieaA VE p*jAbIa; dI iec aApNI s;JI s<J aVE sEY n<* ivcisV cIVA. p*jAbIa; nE hmlAvr; aVE YARvIa; dE iklAf, isaAsI aVE smAjI jbr dE iklAf, bqhAmNvAd aVE mUl;SAhI dE iklAf, aVE aApNE cOmI VE smAjI h&c; leI zbrdsV G~l cIVA. ies G~l dOrAn hI p*jAb dI mSh<r hsVI dU&lA B&tI nE `ij*d dEs; p*jAb n; dEs;` dA nAarA bUl*d crdE h~eE p*jAbIa; dE cOmI jzbAV; dA iezhAr cIVA aVE id&lI dE hAicm; iklAf iec pUrz~r G~l ClAieaA. ienH; hI jzbAV; nU<* SAh hUs>n nE ies Vr; ibaAn cIVA, `chE hUs>n fcIr s;eI dA VKV nA imldE m*gE`. bAbr dE p*jAb uUVE hmlE dE iKlAF r~h pqgt crida; bAb nAnc cih uUiTa; " pAp cI j*j l> cAbl~: YAieaA z~rI m*gE dAn vE lAl~" aVE l~c; n<* lAmb*d cIVA. b*dA is*G bhAdr nE d&kNI eESIaA ivC iec pihlE jmh<rI ienclAb dI agvAeI cIVI aVE mOcE dE hAcm; dE zUlm aVE jbr iklAf l~c; n<* iec&TE cIVA. id&lI rAj dE cmz~r h~N nAl p*jAb ivC imsl; dA dOr aAieaA. ies vcV p*jAbI cOm ivC v&k v&k mzhb; aVE Yrm; n<* m*nN vAlE l~c SAiml sn. ih*d<, mUslmAn, is&k, iesAeI, b~YI aVE h~r ceI Yrm; n*< m*nN vAlE l~c ieWE vsdE sn. rNjIV is*G nE sArIa; hI imsl; n<* iec&TE crcE p*jAb rAj cAiem cIVA. ieh iec p*jAbI cOmI rAj sI. SAh mUh*md cih*dA h> " mU&T mItI sI ies p*jAb dI jI. "
a*gqEz; nE aAzAd p*jAb rAj n<* kVm crcE id&lI rAj ivC SAiml cIVA aVE p*jAbI cOm n<* aVE ih*dUsVAn ivC vsdIa; h~rn; cOm; n<* dbAuUN vAsVE uUnH; ivC fU&t pAuUN leI ieh zihrIlA bIj bIijaA ic p*jAbIa; dI c~eI VArIKI VOr VE ivcisV h~eI cOm nhI: h>. jd~: id&lI srcAr nE eIst ie*DIa; c*pnI nAl mUaAiedA cIVA sI V; p*jAb dI aAvAz vArs SAh nE ies KVrE bArE, a*gqEz; bArE, pihl; hI l~c; n<* KbrdAr crida; ichA sI, " vArs SAh fr*gI dE bAg vRcE uUs cilh dE k<h n<* gEiRaA s<."
iec s~CI smJI scIm dE VihV a*gqEz; nE mzhb; aVE Yrm; n<* cOm; cihN SUr< cr idVA aVE pqCAr crn l&g peE ic p*jAbIa; dI c~eI cOm nhI:. Yrm; n*< cOm; nAl rlg&D crn dI sAjS dE VihV ieh cihN l&g peE ic mUslmAn iec cOm h>, is&k iec cOm h>, ih*dU iec cOm h>, aVE iesAeI iec cOm h>. iesdE nAl hI v&k v&k mzhb; nAl b~lI aVE zUbAn n<* j~RcE ifqcAprsVI dA zihr G~ilaA. p*jAbI n<* is&k; dI zUbAn, uUrdU n<* mUslmAn; dI zUbAn aVE ih*dI n<* ih*dUa; dI zbAn crAr idVA igaA. p*jAbI cOm, p*jAbI b~lI, ivrsE aVE s<J uUVE ieh iec bhUV hI iGnAuUNA hmlA sI. a*gqEz ivdvAn; aVE uUnH; dE J~lICUc p*jAbIa; aVE h~rn; nE ies iGnAuUNI isaAsV n<* bhUV hI hvA idVI. cin*Gm aVE h~r a*gqz afsr; aVE ivdvAn; nE ies pqCAr ivC v&Y C&R cE ih&sA ilaA. ieh gU*mrAhcUn prCAr crn vAlE adAira; n<* a*gqEz srcAr nE mAlI aVE h~r iemdAd idVI aVE ies nzrIeE dE p>r~cAr; n<* v&DIa; v&DIa; pdvIa; aVE ahUdE vI idVE. ieh nzrIaA iec srcArI nz&rIeE dE VOr VE VAlImI adAira; ivC pRHAieaA jAN l&gA. a*gqEz; dE J~lICUc; dIa; isaAsI, smAjI aVE YArimc j&WEb*dIa; nE vI ies bsVIvAdI nz&rIeE n<* apNAieaA aVE iesdA pqCAr crcE aApNE mUfAd leI p*jAbI cOm dA bhUV nUcsAn cIVA, aVE l~c; ivC fU&t pAeI. ies sEvA bdlE a*gqEz; nE ienH; n<* zmIn; dE mUr&bE, pdvIa; aVE iKVAb idVE.
1857 dE Zdr ivC p*jAbIa; nE vI a*gqEz dE iklAf l~hA ilaA. aihmd KAn krl, rAm is*G pTAnc~tIaA hUr; nE p*jAbI cOm dA vUcAr rikaA aVE nAarA idVA `m>: lRnA ifr*gI dE nAl, m>: jINA idhARE CAr` p*jAbIa; nE aApNI aAn aVE SAn leI a*gqz; iklAf ceI bgAvV; cIVIa; ijnH; ivC bhUV sArE mzd<r;, icsAn;, nOjvAn; aVE aOrV; nE ih&sA ilaA. p*jAb aVE ih*dUsVAn n<* a*gqzI bsVIvAd dE j<lE hET~: c&QN aVE aAzAd crAuUN leI p*jAbI cOm nE c~eI vI cUrbAnI dEN V~: iQl nhI: cIVI.
jd~: a*gqEz ih*dUsVAn x&DN VE mjb<r h~ igaA V; bsVIvAdIa; aVE uUnH; dE J~lICUc; nE p*jAbI cOm dI aAzAdI dI jd~jihd n<* kVm crn leI aVE a*gqEz; dA pUrAN; bsVIvAdI Q;CA brcrAr r&KN leI p*jAb n<* ifqcApqsVI dE aAYAr VE d~ ihis&a; ivC v*D idVA. a*gqEz; dE bsVIvAdI Q;CE ivC icsE vI cOm n<* kUdmUkVArI dA h&c nhI: sI. 1947 dE bAad id&lI aVE ieslAmAbAd dE hAicm; nE vI p*jAbI cOm n<* a*gqEz srcAr v;g hI dbAa cE aVE kU&DE lAcE r&ikaA. p*jAbI cOm, p*jAbI b~lI, p*jAbI ivrsE aVE p*jAbI siBaACAr dI c~eI vU&cV nhI:. CRHdE aVE lih*dE p*jAb dIa; sUbAeI srcAr; sdA hI cE:drI srcAr; dA h&WT~cA bNIa; rhIa; hn aVE ienH; nE p*jAbI cOm dA cdE p&k nhI: p<iraA. p*jAbI cOm dA l&c V~Rn leI CRHdE p*jAb n<* iV*n ih&isa; ivC VcsIm cr idVA igaA. lih*dE p*jAb ivC vI p*jAbI cOm aVE b~lI n<* iblcUl hI ncAiraA igaA. CRHdE p*jAb ivC iec l*bI jd~jihd dE bAad 1966 ivC p*jAbI b~lI n<* rsmI VOr VE srcArI b~lI dA drjA idVA igaA. pr sArA c*m cAj a*gqEzI j; ih*dI ivC hI h~NA jArI irhA. lih*dE p*jAb ivC rsmI VOr VE vI p*jAbI n<* c~eI W; nhI: idVI geI.
15 cq~R dI vs~: vAlI p*jAbI cOm aVE uUsdI b~lI dA ieh B>RA hAl ies leI h> ic p*jAbI cOm aVE l~c KUdmUKVAr aVE aAzAd nhI:. p*jAbI aApNI icsmV dE f>slE aAp nhI: cr scdE. a*gqEz bsVIvAdIa; vAlIa; pUrANIa; dlIl; vI idVIa; j;dIa; hn ic p*jAbIa; dI V; c~eI cOm hI nhI:. p*jAbI V; isrf ies j; uUs Yrm vAlE hI hn. CRHdE aVE lih*dE p*jAb ivC aVE bAhrlE mUlc; ivC vsN vAlE p*jAbIa; VE dbAa h> ic uUh p*jAbI cOm dI aVE aApNE cOmI h&c; dI g&l x&D cE cOmI KUdcSI cr l>N aVE ih*dUsVAn j; pAicsVAn dI "eEcVA aVE ak*DVA" n<* KVrA n; kRA crn. ieh dlIl a*gqEz; vAlI hI pUrANI dlIl h> ijs nAl aAzAdI dA hr s*GrS "rAj n<* KVrA" bN j;dA sI.
d&kNI eESIaA ivC bhUV sArIa; cOm; hn p*jAbI cOm ijnH; ivC iec cOm h>. sArIa; cOm; dE cOmI h&c VslIm h~N nAl hI d&KNI eESIaA dE l~c; dI eEcVA h~r mzb<V h~ scdI h>. hrEc cOm dI pqfUilVA p*jAbIa; dI ardAs rhI h>. p*jAbI cOm dA sUaAl bUinaAdI h&c; dA sUaAl h>. y< a>n o dE CArtr mUVAibc vI hrEc cOm n<* kUd mUkVArI dE bUinaAdI h&c dI mAnVA idVI geI h>. p*jAbI cOm n<* aApNE h&c prvAn crAuUN dI l~R h>. a&j dE hAlAV ivC dU&lA B&tI dA nAarA " ij*d dEs; p*jAb n; dEs; " iec&TE h~cE bUl*d crn dI l~R h>. isrf p*jAb dE l~c hI iec&TE h~cE aApNI eEcVA aVE ScVI nAl p*jAbI cOm dA BlA aVE iesdA vcAr uU&CA cr scdE hn. ies c*m leI uUnH; n<* aApNA eEcA, aApNI s<J aVE sEY, aApNE drSn dI l~R h>. uUnH; dE ies G~l n<* d&kNI eESIaA dIa; h~rn; cOm; aVE mEhnVcS; aVE sArI hI dUnIa; dE l~c; dI ihmAieV hAisl h> j~ aApNE h&c; leI G~l ClA rhE hn.