| hridaAl
b>:s - sADE bAnI - sADE aAg< |
 |
bVOr iec cimuUinst dE, sAWI hridaAl b>:s hUr; dIa; srgrmIa; uUs vElE V~: SUr< hn jd uUh hAlE ie*DIaA ivC hI hU*dE sn. uUs vElE dI yAd crdE h~eE uUh ichA crdE sn ic pihlI vAr cimuUinst lihr ivC ihsA l>N vElE uUnH; dI uUmr c~eI nO:-ds sAl; dE crIb hI sI-
" jd m>: pihlI vAr cimuUinst; dA J*DA CUicaA, uUh idn m>nU<* hAlE vI C*gI VrH; yAd h>. uUd~: m>: hAlE inaAN; hI s; VE aAlE dUaAlE dE s*sAr dI m>n*< c~eI bhUVI s~JI nhI: sI. pr a&j m>: iec VjrbEcAr mnU&k h~N dE VOr VE BlI pqcAr jANdA h; ic eEnE sAl pihl; j~ lAl J*DA m> CUicaA sI uUh J*DA hAlE vI iensAnIaV dI mUcVI dI aAs h>. ieh lAl J*DA icsE vI hAlV ivC x&iDaA nhI: jAN; CAhIdA. sAn*< ieh inSAn; mUhrE r&kcE cimuUinst pArtI dI uUsArI crdE jAN; CAhIdA h> ic smAj ivC cq;VIcArI VbdIlIa; rAhI: p*<jIvAd V~: smAjvAd, aVE sAmvAd, dE rAh VUr cE mnU&k h&W~: hU*dI mnU&k dI hr VrH; dI lU&t dA KAVm; crn; h>. p<rE 43 sAl gUzr geE hn jd m>: pihlI vAr lAl J*DA CUicaA sI. m>n*< yAd h> ic cpRE dE iec t~tE n*< lAl r*g dE cE aVE b;s dI s~tI nAl t*g cE jd m>: ieh J*DA bNA ilaA V; m>n*< bhUV hI FKr mihs<s h~ieaA sI. m>n*< CEVE h> ic s*gdA-s*gdA pr idqR ierAdE nAl m>: Gr~: bAhr incilaA ic h~r mUzAhrAcArIa; nAl rlcE hI dm l>N; h>. os vElE V~: l>cE, eEd; dE bWErE aAeE-geE hn j~ cOmI VE smAjI mUcVI, smAjvAd, sAmvAd, aVE ienclAbI s*GrS; dE pivVr inSAn ies lAl J*DE dI bRI bEadbI cr CUcE hn, h>. hUN jd ipxE mUR cE vEkdA h; VE aAp vI pRVAl cIVI h> V; m>: ies nVIjE VE apiRaA h; ic s*sAr n*< drpES aj~cIa; mUScl;, aVE uUh sm&isaAv; vI j~ ipxlE 40-50 sAl ivC dUnIa; dE sAhmNE aAeIa; hn, ieh lAl J*DE nAl Z&dArI crn vAlE nclI smAjvAdIa; aVE J<TE cimuUinst; dI bdOlV hn."
aApNI CRdI jvAnI ivC 1959 ivC hI hridaAl b>:s cnEDA aA geE aVE v>nc<vr dI biritS c~l*bIaA y<nIvristI ivC uUCErI ividaA leI pRHAeI SUr< cr idVI. 1960 V~: l> cE 1965 V&c ies y<nIvristI ivC p~st gr>j<eESn dI pRHAeI cIVI. eEWE uUh amIrIcI sAmrAj dE cnEDA uUVE glbE, sAmrAjI YO:s, aVE gl-sRH rhE ividac Q;CE dE iKlAf C&l rhI ividaArWI lihr ivC srgrm h~ geE. 1963 ivC hridaAl b>:s nE ie*rn>Snilsts n; dI jWEb*dI bNAeI. 1964 ivC uUh bIPsIP dI st<D>:t f>DrESn dE pqYAn CUN leE geE.
hridaAl b>:s nE mAeIcr~ bAieaAl~jI ivC a>mPa>sPsIP dI iDgrI hAsl cIVI aVE 1965-67 ivC Dbiln dE tirntI cAlj ivC l>cCrAr dE VOr VE c*m cIVA. uUWE uUh iec bhUV hI cAbl aVE ividaArWIa; dA ikaAl r&kN vAlE aiYaApc dE VOr VE mSh<r sn. ieWE hI uUnH; nE aAierS ie*trn>Snilsts n; dI jWEb*dI cAiem cIVI.
1967 dE frvrI aVE mArC mhInE ivC nIs>sstI fAr CE:j st&DI pr~grAm dE VihV uUnH; nE ceI l>cCr idVE ijnH; ivC VbdIlI aVE Vr&cI sb*YI uUnH; dE mUk ivCAr; dI Jlc imldI h>. uUd~: V~ l> cE uUnH; ieh ivCAr h~r vI pUKVA cIVE. uUnH; dA pihlA mSh<r p>:filt nIs>istI fAr CE:j sI. 1967 ivC uUnH; nE nIs>stI fAr CE:j ie*stIiCu<t fAr aAeIDIolAjIcl st&DIz n; dA adArA sWApV cIVA j~ bAad ivC aAeIDIolAjIcl st&DIz s>:tr dE n; W&lE rijstr h~ieaA aVE uUh bhUV sAl ies adArE dE k~j pq>j>ct; n*< sEY id*dE rhE.
1968 ivC jd uUh cnEDA vAps aA geE V; cdE ieh sUaAl hI nhI: sI uUiTaA ic hridaAl b>:s cnEDA ivC isaAsI srhrmIa; ivC SAml h~NgE j; nhI:. a*VrAStrI mzd<r jmAV nAl uUnH; dI p<rI vFAdArI crcE ieh g&l iblcUl ycInI hI sI ic uUh ijWE vI rihNgE mzd<r lihr dI jd~jihd ivC D&tcE ihsA l>NgE. uUh ieh smJdE sn ic uUnH; n*< cimuUinst V; bES&c ih*dUsVAn nE bNAieaA sI pr cnEDIan mzd<r lihr nE uUnH; n*< h~r pUKVgI dEcE iec idaAnVdAr VE eImAndAr SKsIaV bNA idVA.
cimuUinst ivCAr; ivC s~YvAd aVE V*gnzrI ilaAuUN ivrUY sAWI hridaal b>:s nE bEicrc jd~jihd cIVI. uUnH; dE lEk; dI icVAb `cimuUinzm 1989-91` ivC uUh TUcdAr dlIl; pES crcE sAbV crdE hn ic s~vIaV y<nIan aVE eIstrn y~rm ivC j~ gRbR h~eI uUs dI mUk vjAh ieh sI ic uUWE ag;hvY< aVE smAjvAdI as<l; n*< iVl;jlI dE idVI geI sI. uUh KUd 1960 V~: hI ies g&l dE iKlAF G~l crdE rhE sn. ies uUdES leI hI uUnH; nE iec nvI: icsm dI cimuUinst pArtI sWApV crn leI mUih*m aAr*B cIVI. uUnH; dI ilkI VAzA-VrIn icVAb h>- mADrn cimuUinzm, dI cimuUinst pArtI aAf c>nEDA (m-l).
jd c~eI ieh pUxdA h> ic hridaAl b>:s dI bhUVI KAs K<bI ichRI sI V; iwesdA jvAb ieh h> ic uUnH; dI KAs K<bI ieh h> sI ic smAj n*< drpES mOj<dA sm&isaAv; dE h&l leI uUh p<rI VrH; pqVIb&Y sn aVE ies aYAr VE c*m crdE sn ic v&Y V~: v&Y ScVIa; n*< isaAsI VOr VE hrcV ivC ila;dA jAvE. uUh hmES; hI ichA crdE sn ic siWVI dA ivSlESN iec oprE aVE mOcApqsVI vAlE Q*g nAl nhI: crn; CAhIdA. uUh sAira; uUVE ieh z~r idaA crdE sn ic p<rI VrH; k~j crcE hI c~eI nVIjA c&QN; CAhIdA h> aVE ieVhAsc GtnAv; VE isY;V dI G~k cIVE bg>r cdE vI aApNI rAie nhI: pES crnI CAhIdI. a>:vE aAphUdrI crn V~: s*c~C crn; CAhIdA h>.
uUh smJdE sn ic l~c; dE aApNI VcdIr aApNE h&W l>N aVE pqB<s&VA ivCcAr dUv&lA irSVA h> VE iec dE bg>r d<srI CIz hAsl nhI: h~ scdI. uUh eEs g&l VE bRA z~r dE:dE sn ic iec aAYUinc s*ivYAn dE bg>r aVE iec ajEhA isaAsI jUgAR bNAeEE bg>r j~ C~NcAr; n*< aApNE nUmAie*ida; V~: uUpr sWAn dEvE, l~c KUdmUKVAr nhI: bN scdE. sV*br 1990 ivC hridaAl b>:s nE sIPpIPsIP(m-l) dI Vrf~: rAiel cimSn fAr iel>ct~rl rIFArmz a>:D pArtI fAien>:sis*g a&gEE C~N sUYAr; bArE VjvIz; pES cIVIa;. uUnH; nE d~ icVAb; vI ilkIa; ijnH; ivC p<rI D*<GAeI nAl disaA ic cnEDA ivC cI cI s*ivYAnc smisaAv; hn. ienH; icVAb; dE isrlEk hn- `dI a>is*s aAf dI c*ns>:iss irp~rt aAn c*stIitu<Sn` aVE `eE ifu<Cr t< fEs`. iec h~r icVAb `eE pAvr t< SEar` isaAsI pqiciraA dA cAieaA clp crn dE mslE bArE h>. 1992 ivC CArlt tAu<n smJOVE dE bAad h~eE acV<br rIfr>:Dm ivC uUnH; nE n>Snl cO:sl fAr rIinu<al dA gTn cIVA aVE bAad ivC cnEDIan rIinu<al pArtI bNAeI j~ cnEDIan; dE h&W VAcV dEN leI iec inrp&k jWEb*dI vj~: s*GrS-SIl h~eI. uUnH; dI bEvcV mOV iec a>sE smE: h~eI jd uUh VAcV l~c; dE h&W dEN dE mUk mslE mUV&lc bRI hI g*BIrVA nAl s~C rhE sn VE smJdE sn ic jd V&c ieh isaAsI svAl h&l nhI: hUU*dA h~r c~eI VbdIlI vI nhI: aA scdI.
cnEDIan mzd<r jmAV aVE l~c; n*< hridaAl b>:s dI sB V~: aNm~l dEN uUh pq~grAm h> ijs nAl sIPpIPsIP(m-l) mzd<r jmAV dI J*DA-brdAr bN geI h>. 1997 dIa; f>Drl C~N; ivC uUnH; nE cnEDIan C~NcAr; dE sAhmNE `amIr; dI ikdmV b*d cr~, s~Sl pq~grAm; leI f*D vYAo!` dA aArWc VE isaAsI pq~grAm r&ikaA.
sIPpIPsIP(m-l) dA isaAsI VE aArWc eEj*DA cnEDIan; l~c; dE YUr a*dr l> cE jAN leI sAWI hridaAl b>:s nE pArtI aVE g>r-pArtI pq>s leI nvI: pVrcArI dE isY;V n*< pUKVA cIVA. uUnH; nE ajArEdAr; dE mIDIaA uUVE c*tr~l n*< v*gAiraA VE ies pq~j>ct ivC bhUV sArE l~c; n*< SAml cIVA. uUnH; nE z~r idVA ic pVrcArI aVE l~c; dE msila; dA aAps ivC atUt irSVA h> VE s~Sl aVE BOiVc ivigaAn dIa; pqApVIa; nAl vI pVrcArI dA iec at&Ut sb*Y h>. uUnH; nE z~r idVA ic pVrcArI dA Frz h> ic vElE dE hAlAV; aVE vApr rhIa; GtnAv; n*< smJN ivC pATc; dI shAieVA crE.
ies idSA vl iec amlI cdm hridaAl b>:s hUr; nE ieh CUicaA ic iec nvE: aKbAr aAl pArtI pUlItIcl f~rm dI a>DIt~rIal pAlsI dA inrmAN cIVA. aApNI D*<GI isaAsI isaANp n*< vrVdE h~eE uUh ies istE VE pUjE ic ies aKbAr dA inSAnA ieh CAhIdA ic isaAsI ivCAr vt;drE dA imaAr uUCA h~vE. ies aKbAr bArE uUnH; dI aAs V~ iec bRE cImVI as<l dI Jlc imldI h> ic aApNE ivCArYArc ikaAl; n*< isaAsI eEcE dE rAh dA r~RA nhI: bNn dENA CAhIdA VE l~c; n*< isaAsI eEcA crn; CAhIdA h>. uUnH; dA acIdA sI ic sArIa; isaAsI pArtIa;, isaAsI cArc*Un; aVE h~r sb*YV l~c; n*< aAps ivC sihy~g crn; CAhIdA h> VE smAj n*< drpES mUk msila; bArE aAps ivC slAh mSvrA crdE rihN; CAhIdA h> VE ihc WApR cE h&c dI g&l crnI CAhIdI h>.
pqB<s&VA aVE nvInIcrN dE svAl; dA jAiezA l>:dE h~eE hridaAl b>:s nE jmh<rI h&c; aVE G&t-igNVIa; dE h&c; dI rAkI cIVI. ieh uUdES p<rE crn leI 1969 ivC uUnH; nE m;trIal ivC `cmEtI t< DIf>:D dI D>m~crEitc rAeIts` bNAeI. bAad ivC iesE VrHA dIa; jWEb*dIa; sArE cnEDA ivC bNAeIa; VE 1973 ivC eIst ie*DIan DIf>:s cmEtI aVE 1980 ivC pIplz fr*t agE:st rEisst a>:D fAiSst vAieol>:s dA mUQ b*inHa;.
aApNE 35 sAl V~: v&Y l*bE isaAsI jIvn dOrAn hridaAl b>:s dE sArE c*m dI iec v&DI K<bI ieh sI ic ieh c*m sAira; n*< ikCdA sI. mzd<r jmAV n*< hrcV ivC ilaAuUN dE aihm c*m dE nAl nAl hridaAl b>:s nE cnEDIan mzd<r jmAV, nOjUaAn;, aOrV; aVE ividaArWIa; dIa; mUScl; dA ivSlESN crn v&l vI sdA uUCECA iYaAn idVA aVE smUCI cnEDIan pOiltI dE msila; dI G~k cIVI. bES&c uUnH; nE cdE vI ivacVI dE r~l dE mh&Vv n*< GtA cE nhI: sI vEikaA pr hmES; ies g&l VE z~r dE:dE rhE ic c~eI VbdIlI Vd hI aAvEgI jE mzd<r jmAV aVE l~c iec&TE h~ cE h*BlA mArngE.
1989 ivC hridaAl b>:s dA p*jAhv; jnm idn pihlI vArI VE iec~ iec vArI os vElE mnAieaA igaA jd iec hFVA Br l*mA pArtI f*cSn Cl irhA sI VE jnm idn mnAuUN dA cArn vI ieh~ sI ic uUnH; dA jnm idn ies f*cSn dE a>n ivCcAr aA igaA VE ies f*cSn ivC cnEDIan cimuUinst aVE uUnH; dE pirvAr vI ihsA l> rhE sn. eEs mOcE 19 agsV 1989 n*< iec VcrIr crida; uUnH; nE ichA,
" ichA jA irhA h> ic
ieh jSn iec ivacVI dA jnm idn mnAuUN leI h>. pr asl g&l
ieh nhI:. ieh jSn iec a>sI lihr dE jnm dE mnAeE jA rhE hn ijs
n*< cnEDIan mzd<r jmAV aVE l~c; nE aAp p>dA cIVA, VE ieh
lihr 25 sAl V~: izaAdA pUrANI h>. m> iec ivacVI vj~: c~eI
bhUVI aihmIaV nhI: r&kdA icuU:ic ivacVI ieh inrYArV nhI:
ciraA crdE ic g&l icYr n*< VUrEgI, smAjI VAcV; inrYArV
crdIa; hn. ieh ivcaVIgV hIr~a; aVE nAQ<kAn; dA zmAn; nhI:
h>. ieh zmAn; mzd<r jmAV aVE l~c; dE sm<hc c*m dA zmAn;
h>. ieh pArtI dA zmAn; h> VE ijvE: sAWI l>inn nE ichA
sI, sAmrAj aVE mzd<r jmAV dE smAjc ienclAb; dA zmAn; h>.
eEs crcE ies mIit*g ivC asI: jSn mnAuU:dE h; ies ag;h vY< lihr
dE, iec isaAsI lihr dE aVE ies dE vYN fUlN VE mzb<V h~N dE.
ieh lihr eEWE a>n sADE ivCcAr mOj<d h>. ieh lihr pArtI
ivC h>, ies dE ieVhAdIa; ivC h>, ies dIa; jnVc jWEb*dIa;
ivC h>, KAs VOr VE jnVc pArtI pq>s ivC h> ijs uUVE
sAn*< sAira; n*< bRA hI FKr h>."
sAWI hridaAl bAr bAr ieh gl cih*dE hU*dE sn ic kUdpqsV aVE svArWI
SKsIaV; uUs siWVI ivC hI v&Y-fUl scdIa; hn jd ieh m*n ilaA
jAeE ic mn&UkI smAj dA mOj<dA mUcAm ies dI Vr&cI dA
aAkrI mUcAm h> VE smAj h~r Vr&cI nhI: cr scdA.
aApNE cimuUinst; vAlE aVE rOSn ivCAr; crcE hridaAl b>:s aApNE sAWIa; ivC vI bRE slAhE j;dE sn VE uUnH; l~c; ivC ijnH; dA vAh uUnH; nAl isaAsI srgrmIa; dE dOrAn p>:dA sI. pr ies dE nAl nAl cnEDIan stEt aVE s*sWApn vl~: hmES; uUnH; VE iCcR uUxAila; j;dA irhA, u<j; lAeIa; j;dIa; rhIa; VE uUnH; n*< isaAsI VOr VE bRA k&jl-kUaAr cIVA j;dA irhA. 1988 V&c uUnH; n*< cnEDA dI SihrIaV dEN V~: iencAr cIVA j;dA irhA. mnGRV d~S; dE aYAr uUVE uUnH; dE y<Pa>sP ivC dAKlE VE vI mnAhI rhI.
sIPpIPsIP(m-l) dE cOmI aAg< dE VOr uUVE hridaAl b>:s l~c; dI pqB<s&VA leI jd~jihd dE m~hrI rhE. uUh smAjI ivr~YI hmlE dE iKlAf aAg< r~l adA crdE rhE aVE iec smAj ihV>SI pq~grAm uUsArn leI mzd<r jmAV n*< agvAeI idVI. jd~: s~vIaV y<nIan iDg ipaA V; ies Vr; dE isaAsI-p*DV; dI GAt nhI sI j~ cih*dE sn ic ieh smAjvAd dI hAr dA sb<V h>. pr hridaAl b>:s hUr; nE ivaAikaA VE ivsWAr dEN; jArI r&ikaA ic smAjvAd asl ivC cI CIz h> aVE ics VrH; hAlE vI mnU&kVA dE vrVmAn aVE Bivk dI aAs smAjvAd hI h>. aApNI iz*dgI dI a*Vm-GRI V&c uUnH; dA ieh p&cA ivSvAs sI ic cnEDA aVE h~r mUlc; ivC smAjvAd dI fiVh h~vEgI VE srmAeEdArI dA VKVA lAzmI pltEgA.
hridaAl 15 agsV 1997 n*< 58 sAl dE h~eE sn. uUnH; dE 6 b&CE hn aVE uUh aOtAvA rIjn ivC rih*dE sn. uUnH; dI pVnI, s;DrA, bzAVE-KUd c>nEDA dI iec aihm isaAsI SKsIaV hn.